Vrijwel niets. Ben zelf van vlak voor de oorlog met Japan. Mijn vader zat in een Japans concentratiekamp op Sumatra en moet bouwen aan de spoorlijn die de Jappen aangelegd wilde hebben. Hij heeft daar nooit iets over verteld en ik heb er nooit naar gevraagd. Geen idee waarom niet. Ik zat met mijn oudere broer met mijn moeder in een vrouwenkamp bij Semarang op Java. Weet er zelf niet heel veel van. Enkel wat flarden. Ook mijn moeder heeft nooit over haar kampervaringen gesproken. Hooguit een enkele, grappige, anecdote: een kinderlijke uitspraak of vraag van mij. Verder niets. Ze zijn beiden al lang dood dus daar kom ik ook niet meer achter, als ik dat al zou willen. Mijn eigen kinderen en kleinkinderen heb ik niet veel te vertellen over die tijd.

Mijn moeder sprak veel over haar verleden: haar jeugd, het leren kennen en leven met mijn vader; maar de jaren '40-'45. Rond de eeuwwisseling heb ik haar gevraagd zoveelmogelijk vragen te beantwoorden in het boek "Mam, vertel 's!". Haar antwoorden leverde mij weer vragen op. Haar antwoorden heb ik vervolgens aan het boek toegevoegd. Jaren later heb ik 'n boek over haar leven gemaakt en daarbij - dankzij 'n tip van 'n vriendin - de vragen en antwoorden gefotograffeerd en vervolgens in het boek verwerkt. De tekst in het boek bestaat grotendeels door haar handgeschreven teksten. Het is daardoor 'n nog waardevoller document geworden. Het eerste exemplaar hebben we nog aan mijn moeder kunnen overhandigen, zij is 102 jaar geworden!

Mijn vader was minder spraakzaam dan mijn moeder over zijn leven. Alhoewel we wel het een en ander weten over zijn jeugd. Een - voor mijzelf - opvallend iets was dat hij mij heeft vernoemd naar zijn vader; mijn opa dus, die al overleden was voor mijn geboorte. Daarbij vertelde hij ook dat gedurende zijn tienertijd nogal strijd - regelmatig ook fysiek - met zijn vader voerde. Iets wat hem en mij 'n generatie ook overkwam. Momenteel werken we (mijn echtgenote en ik) aan een boek over mijn grootvader en diens voorvaderen. Het begint (in de inleiding) met de 'strijd' tussen de generaties. Het zoeken naar documenten e.d. in archieven levert ons al enkele nieuwe bevindingen en anekdotes op. Wedenken nog zeker 2 jaar nodig te hebben alvorens dit boek af is. 

Gerard Kool

Mijn ouders en broer zaten in jappenkampen op Sumatra, eerst in Medan en vervolgens steeds verder weg van de bewoonde wereld. Wat in de verhalen van kinderen die na die tijd geboren werden opvalt is dat er echt weinig verteld werd en wat wel verteld werd was inderdaad bijna anekdotisch. Daardoor was het moeilijk om door te vragen, terwijl ik wel heel graag meer wilde weten. Het leek ook wel of alle emotie verboden terrein was. Zelf heb ik vanaf mijn jeugd redelijk wat gelezen over hoe het daar was, want in onze boekenkast stond wel wat lectuur, ook persoonlijke getuigenissen van mensen die dezelfde kampen hadden meegemaakt. Toen onze ouders overleden waren hebben mijn broer, zus en ik een reis door Sumatra gemaakt en alle plekken bezocht waar de diverse kampen waren. Heel indrukwekkend en ik had de gedichten van Willem Brandt bij me, waarvan ik een paar voorlas op de plek waar hij over schreef. Mijn broer vorig jaar overleden) was 3 toen de internering begon en hij had er nauwelijks herinneringen aan. Mijn moeder hield een dagboek bij vanaf zijn geboorte en dat boek heb ik nu, maar er staat helemaal niets in over hoe het eraan toeging in de kampen......Zij was zelfs een jaar lang in een gevangenis gezet (collectieve straf voor 100 vrouwen) dus gescheiden van mijn broer en het enige dat zij opschreef in het fotoboek was dat ze weer terug was in het kamp en dat alles met mijn broer goed was gegaan (dank zij een vriendin). Ook mijn vader vertelde eigenlijk alleen maar positieve dingen. Bijna gestorven aan dysenterie, maar toch een levensreddende pil weten te bemachtigen. Tenslotte nog een grap van hem: 'Kamperen op vakantie doe ik niet....heb dat al drieënhalf jaar gedaan". Dus ja: ik had meer persoonlijks willen weten, maar dsat was kennelijk te moeilijk en te pijnlijk.

Mijn ouders woonden tijdens de oorlog in Scheveningen. Mijn vader zat op de visserij iets wat ook wel gewoon door ging. Uit zijn mosterboekje kan ik afleide dat dit minder wel minder was en zelfs bij de zee reddingdienst werkzaam was. Gedurende 1943/44 is hij nog wel tijdens razzia's opgepakt en naar Duitsland afgevoerd om als dwangarbeider in een fabriek aan de slag te gaan. Na een bombardement is hij gevlucht en via via lopend teruggekeerd naar Nederland maar weer opgepakt door duitsers en leek bijna voor een vuurpeleton z'n einde te vinden. Maar werd bevrijd door Poolse soldaten (als ik het goed heb). Mijn moeder praatte niet veel over die tijd anders dan dat ze in de huishouding werkte maar wel dat overleven een issue was vanwege voedselgebrek met name in de laatste jaren. Soms met een kinderwagen op pad om zo eten in onder meer het westland te zoeken. Ze moest nog wel verhuizen omdat een groot deel van scheveningen een sperr gebied werd voor met name de bouw van de atlantic wall. Er werden dan ook veel woningen daarvoor gesloopt. Als kind trof je inderdaad een palet aan bunkers aan waar je speelde.  Mijn vader wist nog wel te vertellen dat ze een piloot in de netten hadden aangetroffen. Samengevat liep het niet over van de informatie maar ik meende dat dit ook wel eigenlijk voldoende omdat we (als kinderen) er ook niet echt om vroegen. 

Mijn vader vertelde weinig maar ik weet nu alles. Hij vocht tegen de moffen bij Moerdijk. Later, in feb. 1944 is hij gearresteerd omdat hij naar radio oranje luisterde met een zelf gebouwde radio. Via kamp Amersfoort kwam hij in ren kamp nabij Dresden. Hij heeft de bombardementen daar meegemaakt en is door de Russen bevrijd. Begin mei 1945, door het front, teruggelopen naar Nederland.

Mijn moeder heeft veel angst moeten doorstaan. Eerst, vanuit Schiedam, het bombardement van Rotterdam gezien vanaf het dak. Veel geallieerde bombardementen op o.a. de nabij helegen waalhaven. Alleen de hongerwinter moeten meemaken met 2 kleine kinderen. 

Daarmee vergeleken leven wij in het paradijs

In grote trekken ken ik het verleden van mijn ouders wel. Maar na hun overlijden komen er vragen waarop ik de antwoorden niet meer kan krijgen.  Intussen lijken mijn kinderen en kleinkinderen niet erg nieuwsgierig nu het nog kan. 

Het enigste wat ik hoorde was dat bij terugkomst in Nederland,  wat veelal te voet werdt afgelegd,  is dat ze door de burgers maar vooral door de regering in de nek werden aangekeken. Hun huis was door anderen bewoond maar kregen deze niet terug, omdat ze (door de Duitsers verplicht) in Duitsland moesten werken, omdat ze in het verzet zaten.  Van mijn oma op haar laatste dagen van haar leven nog gehoord  over de gruwelijkheden in de jappenkamp. Nu snap ik eigenlijk waarom mensen hierover willen vertellen. Het zijn niet alleen de gruwelijkheden van de jappen, maar ook wat de Nederlandse soldaten daar moesten verrichten om er voor te zorgen dat ze aan het einde van de dag toch nog rantsoen konden krijgen van de kamphoofd. Echt gruwelijkheden dat ze moesten uitvoeren van de Nederlandse regering. Niet alleen de jappen waren fout, de Nederlanders schamen zich hierover ook, en zullen deze griezelige herinneren niet aan iedereen willen vertellen